Widget przeznaczony do wyświetlania podstawowych informacji o artykule. Aby edytować te informacje przejdź do podstawowej edycji.
Czym są style przywiązania u dziecka i jak je rozpoznać?Co dzieje się, gdy rodzic patrzy dziecku w oczy, odpowiada na jego uśmiech, reaguje na płacz? Tworzy się coś niezwykle ważnego – wzorzec relacji, który w większości przypadków zostanie z małym człowiekiem na całe życie. To podstawa teorii przywiązania, na podstawie której rozróżniono cztery style przywiązania u dzieci. Który z nich jest najbardziej wskazany dla prawidłowego rozwoju dziecka, a które mogą negatywnie wpłynąć na jego funkcjonowanie i życie w przyszłości?
AKTUALIZACJA: 9 maja, 2024
WERYFIKACJA MERYTORYCZNA
Joanna Dulak
Spis treści
Wszystkie elementy spisu treści zostaną pobrane i wyświetlone automatycznie na podstawie uzupełnionych danych w widgetach "Rozdział"
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jak powstała teoria przywiązania?
Wartość odnośnika: Jak-powsta-a-teoria-przywi-zania--
Jak powstała teoria przywiązania?
Zanim badaczka Mary Ainsworth, a po niej wielu innych psychologów, opracowała całościową koncepcję stylów przywiązania, potrzebne było coś jeszcze – teoria przywiązania. Jej podstawy powstały w latach 50., a twórcą był John Bowlby, psychiatra dziecięcy, który wiele lat swojej pracy poświęcił badaniom wpływu środowiska na rozwój dziecka i jego zaburzenia.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Najważniejsze założenia teorii przywiązania
Wartość odnośnika: Najwa-niejsze-za-o-enia-teorii-przywi-zania-1
Najważniejsze założenia teorii przywiązania
Niektóre zwierzęta stają się samodzielne tuż po urodzeniu. Na drabinie ewolucji ta zdolność kończy się jednak już na etapie gadów. Ptaki, ssaki, a także ludzie potrzebują pomocy dorosłych opiekunów, by przeżyć. Nie chodzi tu wyłącznie o zaspokajanie potrzeb fizycznych. Łącząca dziecko z matką pępowina po narodzinach jest zastępowana potrzebą uczucia bliskości z matką. I, co ważne, jest to potrzeba niemal równie silna, jak te związane z karmieniem, przebywaniem w cieple czy czystości.
Matka (ewentualnie inny bliski opiekun) w prawidłowej relacji potrafi adekwatnie reagować na stany dziecka: pocieszać – gdy płacze, odpowiadać uśmiechem na uśmiech. To staje się stopniowo podstawą jego tożsamości, postrzegania samego siebie jako osoby wartościowej, godnej uwagi i miłości. To, w jaki sposób będzie wyglądała więź dziecka z matką, rzutuje na jego przyszłość – na to, jak będzie postrzegać innych ludzi i samego siebie.
Właśnie takie są podstawowe założenia teorii przywiązania. Jej autor, John Bowlby, skupił się przede wszystkim na negatywnym wpływie opuszczenia dziecka przez opiekuna. To opuszczenie nie musi miec charakteru fizycznej nieobecności, ale negatywny wpływ na kształtowanie sie więzi ma także emocjonalna izolacja opiekuna, jego niedostępność i niska responsywność na komunikaty które dziecko wysyła od pierwszych dni swojego życia. Bowlby miał wiele okazji do takich obserwacji – jako psychiatra zajmował się m.in. psychoanalizą dziecięcą, badał także stan psychiczny dzieci osieroconych po II wojnie światowej.
Jeśli społeczeństwo ceni swoje dzieci, musi też cenić swoje matki.
John Bowlby
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Teoria przywiązania a psychoanaliza
Wartość odnośnika: Teoria-przywi-zania-a-psychoanaliza-2
Teoria przywiązania a psychoanaliza
John Bowlby miał z psychoanalizą wiele wspólnego – prowadził praktykę jako psychoanalityk, zajmował się także tworzeniem naukowych podstaw tej metody. Ciekawe jest więc, że teoria przywiązania stoi nieco w opozycji do psychoanalizy. John Bowlby zarzucał koncepcji Freuda, że w zbyt dużym stopniu skupia się na kwestii zaspokajania fizycznych potrzeb dziecka przez matkę. To właśnie miało być wg Freuda podstawą więzi pomiędzy rodzicami a potomstwem – a gdyby tak było, to dziecko, które samo nauczy się zaspokajać swoje potrzeby, nie będzie potrzebowało tej więzi.
Według Bowlby’ego, duży wpływ na relacje ma środowisko – w tym wypadku podejście i zachowania rodziców. Kwestionował także założenie, według którego przywiązanie kształtuje się w fazie oralnej. Bowlby uważał, że potrzeba budowania więzi jest wrodzona i nie ma nic wspólnego z rozładowywaniem napięcia i poszukiwaniem przyjemności, ale z poczuciem bezpieczeństwa.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Trzy czy cztery style przywiązania?
Wartość odnośnika: Trzy-czy-cztery-style-przywi-zania--3
Trzy czy cztery style przywiązania? Skąd wynikają różnice?
Stworzona przez Bowlby’ego teoria stała się dla współpracującej z nim badaczki, Mary Ainsworth, podstawą do rozróżnienia stylów przywiązania. Autorka tej koncepcji wskazała jednak tylko na trzy style:
- bezpieczny,
- unikowy
- ambiwalentno-lękowy.
Dlaczego w takim razie obecnie w opracowaniach naukowych i literaturze popularnonaukowej mówi się o czterech stylach przywiązania?
Teoria przywiązania zdobyła bardzo dużą popularność – a jej pokłosiem było zainteresowanie tematem wśród wielu psychologów. Badacze zaczęli rozwijać i uzupełniać tę teorię o nowe elementy. Jednym z nich był właśnie czwarty styl przywiązania, określany jako zdezorganizowany. Jego włączenie zaproponowała Mary Main, uczennica Mary Ainsworth.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Badania stylów przywiązania
Wartość odnośnika: Badania-styl-w-przywi-zania-4
Badania stylów przywiązania – jak obserwowano dzieci i rodziców?
Aby określić styl przywiązania dziecka do rodzica, Mary Ainsworth zaproponowała przeprowadzenie pewnego eksperymentu. Nazwała go „procedurą obcej sytuacji” – w ciągu 20 minut rodzic miał dwukrotnie na 3 minuty pozostawić dziecko samo.
To, jak zachowywali się mali badani w czasie nieobecności osoby dorosłej i po jej powrocie, pozwoliło na przypisanie ich do jednego z trzech wzorców przywiązania: bezpiecznego, ambiwalentno-lękowego lub unikowego.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Czym charakteryzuje się bezpieczny styl przywiązania?
Wartość odnośnika: Czym-charakteryzuje-si-bezpieczny-styl-przywi-zania--5
Czym charakteryzuje się bezpieczny styl przywiązania?
Dzieci, których styl przywiązania do matki i ojca określono jako bezpieczny, pod nieobecność matki były niespokojne: poszukiwały jej wzrokiem, nawoływały ją, poszukiwały. Były w stanie przeczekać ten stan z inną dorosłą osobą. Po powrocie rodzica szybko się uspokajały i kontynuowały zabawę. Traktowały rodziców jako bezpieczną bazę – w sytuacjach stresowych zwracały się do nich po pomoc, ale w czasie beztroskiej aktywności bez problemu się od nich oddalały.
Chęć eksplorowania otoczenia jest naturalnie wspomagana przez podejście rodziców.
Bezpieczny styl przywiązania powoduje, że dziecko:
- postrzega świat jako dobre, bezpieczne miejsce;
- zdaje sobie sprawę, że oddalenie się rodzica jest chwilowe i nie stanowi zagrożenia;
- wie, że w każdej chwili może powrócić do matki lub ojca, by poszukać ukojenia i fizycznej bliskości;
- czuje się bezpieczne także w sferze emocjonalnej: ma pewność, że nie będzie karcone ani karane za swoje emocje;
- dzięki temu, że nie musi skupiać się na zdobywaniu akceptacji i uwagi rodziców, ma zasoby do tego, by odkrywać świat i podejmować nowe aktywności.
Kilkulatki, które nawiązały z bliskimi bezpieczne relacje, uważają siebie za wartościowe, godne miłości i uwagi osoby, wiedzą, że mogą liczyć na innych, w razie potrzeby proszą o pomoc. Te przekonania przenoszą również na związki z innymi osobami.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Po czym rozpoznać unikowy styl przywiązania?
Wartość odnośnika: Po-czym-rozpozna-unikowy-styl-przywi-zania--6
Po czym rozpoznać unikowy styl przywiązania?
Podczas obserwacji dzieci o unikającym stylu przywiązania wykazywały jedynie objawy niewielkiego stresu w czasie nieobecności matki. Po jej powrocie nie dążyły do bliskości. Ma to swoje uzasadnienie – unikowy styl przywiązania to wynik braku emocjonalnego dostrojenia się rodziców. Matka lub ojciec nie reagują na sygnały przekazywane przez dziecko, odcinają się od nich. Ich rola ogranicza się wyłącznie do zaspokojenia potrzeb związanych z jedzeniem, utrzymaniem w czystości czy snem.
Dlaczego unikający styl przywiązania jest przeszkodą dla rozwijania zdolności eksploracyjnych?
- traktowane w chłodny, nieprzyjazny sposób dzieci postrzegają świat jako nieprzyjazny i pełen zagrożeń;
- dziecko uczy się, że jego potrzeby nie są ważne – zaczyna je tłumić i stara się nie okazywać słabości nawet przed samym sobą;
dziecko nie potrafi prosić o pomoc i zwracać się do bliskich dorosłych w sytuacji zagrożenia – a to jest niezbędne, gdy odkrywa się świat.Można powiedzieć, że dzieci z unikowym stylem przywiązania poddały się – po kolejnych nieudanych próbach nawiązania relacji zrezygnowały z walki o uczucia i uwagę osób bliskich. Może się to przejawiać również w aspekcie fizycznym – często na próbę przytulenia reagują bezwładnością lub sztywnieniem ciała. To dlatego, że ich poszukiwanie bliskości u rodziców kończyło się odrzuceniem.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania
Wartość odnośnika: L-kowo-ambiwalentny-styl-przywi-zania--7
Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania – czym się charakteryzuje?
Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania stwierdzano w badaniu wówczas, gdy dziecko bardzo emocjonalnie reagowało na nieobecność matki, a po powrocie było agresywne i niespokojne. Skąd biorą się tak silne emocje? Źródła należy szukać w… emocjach rodziców. Takie osoby bardzo przejmują się sprawami dziecka, łatwo wpadają w panikę, często czują się bezradne. To wszystko sprawia, że są bardzo skupieni na swoich emocjach, a przez to nie są w stanie zajmować się emocjami dziecka. Syn lub córka muszą radzić sobie z nimi same – i robią to na swój sposób, mając do dyspozycji bardzo ubogie narzędzia. Najczęściej trudne emocje przekładają się na agresywne zachowania wobec osób czy zabawek, pojawia się u nich identyfikacja projekcyjna – skłonność do przypisywania innym osobom własnych przeżyć (np. złości).
Tym, co hamuje naturalne zdolności eksploracyjne dziecka w stylu lękowo-ambiwalentnym jest:
- odwrócenie ról – dziecko czuje się odpowiedzialne za emocje rodziców, podczas gdy w prawidłowej relacji powinno być odwrotnie;
- nadmierna ingerencja rodzica w próby eksplorowania otoczenia;
- przekonanie, że dziecko jest niesamodzielne i zależne od dorosłych;
- nieprzewidywalność reakcji rodziców.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Zdezorganizowany styl przywiązania
Wartość odnośnika: Zdezorganizowany-styl-przywi-zania-8
Zdezorganizowany styl przywiązania – poszukiwanie i unikanie bliskości
Zdezorganizowany styl przywiązania rozwija się w szczególnie trudnej sytuacji – gdy rodzic, z powodu przemocy fizycznej lub psychicznej czy molestowania, jest zagrożeniem dla swojego potomstwa. Potrzeba tworzenia więzi z bliską osobą dorosłą jest jednak tak silna, że dziecko próbuje to robić za wszelką cenę. Przemocowy rodzic nie ma szans stać się bezpieczną bazą. Jego dziecko o tym jednak nie wie – w sytuacji zagrożenia poszukuje wsparcia u dorosłego, chcąc jednocześnie zbliżyć się do niego i go unikać.
Tam, gdzie wykształci się zdezorganizowany styl przywiązania, typowymi zachowaniami i reakcjami są;
- lękliwość;
- nieporadność;
- nadmierna pobudliwość;
- rozregulowanie emocji i brak zdolności samouspokajania;
- szczególne wyczulenie na emocje matki lub ojca;
- wchodzenie w rolę osoby dorosłej w relacji z rodzicami – opiekowanie się nimi, pocieszanie.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Kiedy tworzy się więź?
Wartość odnośnika: Kiedy-tworzy-si-wi--9
Kiedy tworzy się więź pomiędzy rodzicem a dzieckiem?
Według teorii przywiązania dziecko i rodzic nawiązują relację już od momentu narodzin. Na poszczególnych etapach rozwoju wygląda to następująco:
- 0-6 miesięcy – tu kluczowe jest pojawienie się uśmiechu u dziecka. Niemowlę zauważa, że taka mimika wywołuje zmianę na twarzy matki – kluczowym czynnikiem dla budowania relacji jest więc przede wszystkim reagowanie na dziecięce uśmiechy. Dzięki temu dziecko rozwija w sobie poczucie ciągłości, sprawczości, buduje także swoje poczucie wartości. W pierwszych miesiącach życia ważne jest także dostrajanie się rodzica do tego, co robi niemowlę – dostrajanie się do jego gaworzenia czy mimiki.
- 6 miesięcy – 3 lata – w tym wieku dziecko zaczyna traktować rodziców jako „bezpieczną bazę”. Gdy czuje się komfortowo, zaczyna się od nich oddalać, by eksplorować otoczenie. Jeśli poczuje się zagrożone, wraca do bezpiecznej bazy, by tam odbudować swoje zasoby. Na tym etapie szczególnie ważne jest z jednej strony unikanie hamowania eksploracyjnych zapędów dziecka, z drugiej – unikanie beztroskiego, niedbałego podejścia, które może pogłębiać lękowe zachowania dziecka. „Baza” dla dziecka ma być stabilna i przewidywalna.
- Powyżej 3 lat – w tym wieku rozpoczyna się tzw. etap „stałości obiektu”. Dziecko zaczyna postrzegać swoich rodziców jako odrębne byty (tak, wcześniej traktowało ich jako swego rodzaju część siebie!), z własnymi celami i zamierzeniami. Dla budowania bezpiecznej więzi na tym etapie ważne są przede wszystkim stałe, przewidywalne zachowania matki i ojca. Wrażliwe reagowanie na emocje i potrzeby pomaga w tworzeniu się u dziecka kompetencji autobiograficznej – czegoś, co w uproszczeniu możemy nazwać mądrością życiową, zdolnością do kierowania własnym życiem na podstawie doświadczeń.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Bezpieczny styl przywiązania
Wartość odnośnika: Bezpieczny-styl-przywi-zania-10
Bezpieczny styl przywiązania – wzorzec dla relacji z dzieckiem
Gdy mówimy o typach osobowości czy skali temperamentu, ich wartościowanie nie jest proste – nie można jednoznacznie powiedzieć, że jedna z kategorii jest lepsza od innych. W przypadku stylów przywiązania jest inaczej. Stwierdzenie, że każdy z nich ma swoje dobre strony, byłoby nieprawdziwe. Tu sprawa jest oczywista: bezpieczny styl przywiązania jest najlepszy, jeśli chodzi o rozwój dziecka i budowanie przez nie relacji z innymi przez całe życie.
Na szczęście wypracowanie takiej więzi pomiędzy rodzicem a jego potomstwem wcale nie jest trudne. Można powiedzieć, że bezpieczny styl przywiązania jest „ustawieniem fabrycznym”. Jeśli rodzic jest zdrowy, nie ma zaburzeń psychicznych czy szczególnie trudnych doświadczeń z własnego dzieciństwa, prawdopodobnie będzie w naturalny sposób reagował uśmiechem na uśmiech dziecka, starał się ukoić jego płacz, zapewniał mu poczucie bezpieczeństwa.
Wypracowanego prawidłowego wzorca przywiązania nie zepsuje się także poprzez pojedyncze sytuacje, a nawet drobne błędy. Żaden rodzic nie musi się zatem przejmować, gdy nie uda mu się od razu przyjść do pokoju, w którym płacze niemowlę czy czasem odpowiedzieć irytacją na trudne zachowania swojego dziecka. Styl przywiązania to coś, co buduje się w długofalowej relacji i co zostaje z dzieckiem na długie lata.
Bibliografia i literatura temat stylów przywiązania
Możemy polecić kilka pozycji, dzięki którym pogłębisz wiedzę na temat tej metody. Oto krótka bibliografia:
- red. Józefik B., Iniewicz G.: Koncepcja przywiązania. Od teorii do praktyki klinicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.
- Marchwicki P., Teoria przywiązania J. Bowlby’ego, Seminare. Poszukiwania naukowe 23, s. 365-383, 2006.
- Włodarczyk E., Znaczenie wczesnodziecięcego przywiązania w diadzie „matka/opiekun – dziecko”, Studia Edukacyjne, s. 39, 2016.
