Widget przeznaczony do wyświetlania podstawowych informacji o artykule. Aby edytować te informacje przejdź do podstawowej edycji.
Konsekwencje stylów przywiązania. Jak wpływają na dzieciństwo i dorosłe życie?Małe dziecko „przegląda się” w oczach matki, a to, co zobaczy, pozostaje z nim na całe życie. Wypracowany w dzieciństwie styl przywiązania czasem jest cennym zasobem, a czasem przeszkodą, którą trzeba pokonać, by móc budować dobre, bezpieczne relacje ze sobą i z innymi. Jakie konsekwencje dla zdrowia psychicznego i rozwoju wiążą się z bezpiecznym wzorcem przywiązania, a jakie z tymi pozabezpiecznymi?
AKTUALIZACJA: 9 maja, 2024
WERYFIKACJA MERYTORYCZNA
Joanna Dulak
Spis treści
Wszystkie elementy spisu treści zostaną pobrane i wyświetlone automatycznie na podstawie uzupełnionych danych w widgetach "Rozdział"
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jak styl przywiązania wpływa na relacje?
Wartość odnośnika: Jak-styl-przywi-zania-wp-ywa-na-relacje--
Jak styl przywiązania wpływa na kształtowanie tożsamości i relacji z innymi?
Według Johna Bowlby’ego, twórcy teorii przywiązania, więź budowana od wczesnego dzieciństwa z „figurą przywiązania” (matką, ojcem lub inną ważną osobą w życiu dziecka), wpływa na najważniejsze obszary funkcjonowania:
- biologiczny – zaspokojenie potrzeb fizjologicznych, zapewnienie przeżycia;
- emocjonalny – uzyskiwanie zdolności do samouspokajania się;
- poznawczy – budowanie samoświadomości i empatii, eksplorowanie otoczenia;
- społeczny – budowanie więzi z innymi, nabywanie kompetencji interpersonalnych;
- duchowy – kształtowanie postaw: ufności lub nieufności.
To, jaki styl przywiązania będzie dominował u dziecka, przełoży się u niego na model własnego „ja” w umyśle. Można powiedzieć, że mały człowiek przegląda się w oczach rodzica. To, jak będzie postrzegał samego siebie, zależy od tego, co w nich zobaczy: uwagę, zainteresowanie, akceptację, a może zniechęcenie, odrzucenie i dystans emocjonalny.
Styl przywiązania rzutuje także na to, jak dziecko odbiera innych ludzi i otaczający je świat. Jeśli będzie czuło się bezpiecznie w relacji z bliskimi dorosłymi, będzie mogło im ufać i czuć się przez nich akceptowane, przełoży te doświadczenia na relacje z otoczeniem. I odwrotnie – jeśli doświadczy trudności w tym obszarze: jego potrzeby będą ignorowane lub relacja z rodzicem będzie źródłem zagrożeń, trudno będzie mu z otwartością odkrywać świat i innych ludzi.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Style przywiązania a typowe zachowania dzieci
Wartość odnośnika: Style-przywi-zania-a-typowe-zachowania-dzieci-1
Style przywiązania a typowe zachowania dzieci
Wzorzec przywiązania przekłada się na postrzeganie siebie i tworzenie relacji w całym życiu. Nie oznacza to jednak, że jego efekty pojawiają się dopiero wtedy, gdy młody człowiek opuszcza dom rodzinny i zaczyna budować sobie rzeczywistość na własnych zasadach.
To, czy dziecko jest przywiązane do rodzica w sposób bezpieczny, czy występują w tym obszarze jakieś nieprawidłowości, można rozpoznać na podstawie jego zachowań. Jednakże nasilony lęk separacyjny, zachowania agresywne wobec rodziców czy nieśmiałość nie zawsze będą oznaką pozabezpiecznego stylu przywiązania. Mogą wynikać z zaburzeń rozwojowych, wieku dziecka czy temperamentu. Dopiero gdy specjalista wykluczy wpływ tych czynników, można przyglądać się trudnym zachowaniom dziecka jako możliwym objawom jednego z nieprawidłowo wykształconych stylów przywiązania.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Bezpieczny styl przywiązania
Wartość odnośnika: Bezpieczny-styl-przywi-zania-2
Bezpieczny styl przywiązania w dzieciństwie: sygnały, zachowania i emocje
Bezpieczny styl przywiązania kształtuje się wówczas, gdy rodzice są dostępni emocjonalnie – reagują adekwatnie na emocje dziecka, zapewniają mu bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne. Stanowią „bezpieczną bazę” – zasób, do którego można wracać, gdy eksplorowanie świata stanie się zbyt męczące lub stresujące.
Jakie są dzieci, u których wykształcił się bezpieczny styl przywiązania?
- otwarte;
- spontaniczne;
- gotowe do poznawania otaczającego świata;
- podatne na uczenie się;
- przepełnione poczuciem, że są wartościowe i godne miłości;
- przywiązane do rodziców, ale w zdrowy sposób – adekwatnie reagują, gdy bliski dorosły się oddala, a po powrocie są zrelaksowane i przyjaźnie do niego nastawione.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Ambiwalentno-lękowy styl przywiązania
Wartość odnośnika: Ambiwalentno-l-kowy-styl-przywi-zania-3
Ambiwalentno-lękowy styl przywiązania w dzieciństwie
Są dzieci, które nigdy nie mogą być pewne, w jaki sposób matka lub ojciec zareagują na ich potrzeby: odpowiedzą adekwatnie, a może je odrzucą? Nie wiedzą, czy tym razem mogą liczyć na zainteresowanie, czy zostaną zignorowane. Takie podejście rodziców uczy dziecko, że jego potrzeby mogą być zaspokajane tylko czasami (i, co ważne, nie do końca wiadomo kiedy).
Jak zachowuje się dziecko, które nie wie, jak zachowa się rodzic? Jego niepewność skutkuje:
- silnym lękiem separacyjnym i „przywieraniem” do matki lub ojca, gdy powrócą;
- brakiem samodzielności;
- niechęcią do odkrywania świata;
- ciągłym zabieganiem o uwagę (także poprzez płacz czy zachowania agresywne).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Unikowy styl przywiązania w dzieciństwie
Wartość odnośnika: Unikowy-styl-przywi-zania-w-dzieci-stwie-4
Unikowy styl przywiązania w dzieciństwie
Ten styl przywiązania to przede wszystkim dystans – ze strony rodzica, ale także, na skutek reakcji obronnej, ze strony dziecka. „Gdy próby zbudowania relacji się nie udają, trzeba się poddać” – tak, oczywiście nieświadomie, czuje młody człowiek spotykający się z odrzuceniem, gdy próbuje budować bliskość. Jakie są objawy w przypadku stylu unikającego?
Dziecko:
- przeżywa rozstanie z matką inaczej niż dzieci reprezentujące bezpieczny styl przywiązania – wskazuje na to wydzielanie kortyzolu: poziom hormonu stresu nie rośnie tak silnie podczas nieobecności matki, ale także nie spada po jej powrocie, co oznacza, że dziecko się wówczas nie uspokaja.
- dłużej niż inne dzieci buduje zaufanie w relacji
- jego reakcja na przytulanie jest odmienna, często dziecko unika dotyku, nie inicjuje bliskiego kontaktu, jest sztywne i obojetne na próby przytulenia przez inne osoby.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Zdezorganizowany styl przywiązania w dzieciństwie
Wartość odnośnika: Zdezorganizowany-styl-przywi-zania-w-dzieci-stwie-5
Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania – czym się charakteryzuje?
To styl, który najczęściej prowadzi do poważnych zaburzeń – przede wszystkim dlatego, że jego przyczyną są traumatyczne przeżycia: bicie, przemoc psychiczna, molestowanie. W takich przypadkach dziecko potrzebuje bliskości, ale jego „figura przywiązania” jest zarazem zagrożeniem. Typowe objawy w takim przypadku to:
- duża impulsywność i skłonność do nieprzewidywalnych zachowań destrukcyjnych i ucieczkowych
- silna potrzeba kontroli otoczenia, brak umiejętności podporządkowania się
- brak umiejętności samouspokajania się i radzenia sobie ze stresem;
- wysoki poziom lęku;
- nadpobudliwość i problemy z koncentracją uwagi, trudności w uczeniu się
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Czym grozi pozabezpieczny styl przywiązania?
Wartość odnośnika: Czym-grozi-pozabezpieczny-styl-przywi-zania--6
Jakie choroby i zaburzenia grożą dziecku, u którego wykształcił się pozabezpieczny styl przywiązania?
Brak bezpieczeństwa psychicznego, niepewność, niskie poczucie własnej wartości, pomieszanie lęku i gniewu z poszukiwaniem bliskości – właśnie takie doświadczenia towarzyszą dzieciom w innych niż bezpieczny stylach przywiązania. A to prosta droga do zaburzeń i chorób psychicznych – dzieci nie mając dobrych wzorców relacji oraz niezaspokojone potrzeby bliskości, bezpieczeństwa, autonomii i wielu innych często uruchamiają niedojrzałe mechanizmy obronne pozwalające na poradzenie sobie w tej sytuacji.
Jakie mogą być skutki występowania pozabezpiecznych wzorców przywiązania u dziecka? To przede wszystkim:
- zaburzenia lękowe;
- zaburzenia opozycyjno-buntownicze;
- trauma wczesnodziecięca;
- depresja;
- problemy behawioralne – agresja.
Pozabezpieczne style przywiązania mogą prowadzić także do określonych zaburzeń osobowości. Szczególne ryzyko wiąże się tu z wzorcem unikającym i zdezorganizowanym. Kiedy mówimy o zaburzeniach osobowości? Gdy u człowieka wykształcą się trwałe wzorce zachowań i wewnętrznych doświadczeń odbiegające od przyjętych norm społecznych. Osoba z zaburzeniami osobowości w zniekształcony sposób postrzega siebie i innych, ma problem z kontrolowaniem emocji, tworzy dysfunkcyjne relacje z ludźmi.
Opublikowane zostały badania, które wiążą poszczególne rodzaje zaburzeń ze stylami przywiązania (Dacko M., 2011). Według nich:
- przywiązanie ambiwalentno-lękowe może skutkować zaburzeniem paranoicznym, zależnym, unikającym, antyspołecznym lub typu borderline;
- przywiązanie unikające może skutkować wykształceniem się osobowości zależnej, schizoidalnej, paranoicznej, antyspołecznej;
- przywiązanie zdezorganizowane, ze względu na niestabilność emocjonalną, może powodować rozwinięcie się zaburzeń typu borderline.
W reakcji na nieprawidłowo wykształconą relację przywiązania u dzieci moze rozwinąc się zespół zaburzenia więzi ( RAD-reactive attachment disorder). Występuje on najczęsciej u dzieci porzuconych, wychowujących się w rodzinach dysfunkcyjnych a także u tych które z jakiś powodów utraciły pierwotna więź z rodziną biologiczną.
Zaburzenie to charakteryzuje się problemami w nawiązywaniu interakcji społecznych. Dziecko lub osoba dorosła nie są w stanie nawiązywać kontaktów w sposób adekwatny do ich poziomu rozwoju – nie potrafią zainicjować interakcji lub na nią odpowiedzieć lub odwrotnie: zdają się nie mieć „hamulców”, jeśli chodzi o kontaktowanie się z innymi, są przesadnie bezpośrednie i ufne wobec osób nieznajomych. Dziecko takie, swoje relacje kształtuje wyłącznie w oparciu o własne korzyści, ma dużą trudność z rozwojem na późniejszym etapie relacji opartej na uczuciach wyższych ( bezinteresowność, miłość, poświęcenie, altruizm). U dzieci tych często można zaobserwować patologiczną skłonność do kłamstwa i konfabulacji oraz interpretacji rzeczywistości jako wrogiej i krzywdzącej.
Takie dziecko nie otrzymało potrzebnego zainteresowania i opieki – dlatego może z jednej strony desperacko poszukiwać ich u jakiejkolwiek osoby dorosłej, a z drugiej – unikać bliskich relacji czy proszenia o pomoc ze względu na złe wspomnienia z przeszłości.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Czy pozabezpieczny styl przywiązania zawsze oznacza problemy?
Wartość odnośnika: Czy-pozabezpieczny-styl-przywi-zania-zawsze-oznacza-problemy--7
Czy pozabezpieczny styl oznacza problemy?
Nie zawsze ambiwalentno-lękowy, unikający lub zdezorganizowany wzorzec przywiązania będzie skutkował poważnymi zaburzeniami osobowości czy chorobami psychicznymi. Więź z rodzicem jest ważną podstawą, ale relacje dziecka z otoczeniem się na tym nie kończą. W przypadku pozabezpiecznych stylów przywiązania – na szczęście.
W klasycznym ujęciu dziecko wypracowuje najbliższą relację z jedną główną „figurą przywiązania”. Najczęściej jest to matka. Takich osób może być jednak w życiu małego człowieka więcej – choć przeważnie będą one dla niego mniej ważne.
Babcia, dziadek czy inni opiekunowie również mogą odpowiadać na potrzeby dziecka, odzwierciedlać jego emocje, zapewniać mu „bezpieczną bazę”. Dzięki temu może budować pozytywny obraz siebie i świata nawet wtedy, gdy matka czy ojciec są niedostępni emocjonalnie lub gdy reagują na emocje wybiórczo.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Style przywiązania a relacje w życiu dorosłym
Wartość odnośnika: Style-przywi-zania-a-relacje-w-yciu-doros-ym-8
Style przywiązania a relacje w życiu dorosłym
Strach przed angażowaniem się w relacje, potrzeba nadmiernej kontroli czy niestabilność emocjonalna to zdecydowanie nie najlepsza baza do budowania relacji w dorosłym życiu – i chodzi tu zarówno o związki z partnerami, jak i przyjaźnie czy nawet współpraca w zespole zawodowym. A właśnie takich problemów doświadczają osoby, które w dzieciństwie nie były przywiązane do swoich rodziców w bezpieczny sposób.
Wyzwania towarzyszące budowaniu relacji różnią się w zależności od stylu przywiązania.
W stylu ambiwalentno-lękowym (w przypadku dorosłych nazywanym stylem zaabsorbowanym) są to:
- skłonność do uzależnienia emocjonalnego;
- ciągły niepokój, że partner straci zainteresowanie;
- silna potrzeba bliskości – (zbyt) łatwe przywiązywanie się do innych;
- duża impulsywność, przejawiająca się w skłonności do kłótni;
- ciągła niepewność co do uczuć partnera i nieustanna potrzeba upewniania się ze jest się osobą wartą uwagi i atencji– z tego powodu relacje są dużym kosztem emocjonalnym;
- obawa, że jeśli związek się rozpadnie, nie uda się zbudować kolejnego.
Styl unikający w kontekście dorosłych relacji charakteryzuje się przede wszystkim:
- dużą potrzebą niezależności i brakiem chęci do budowania bliskości kosztem realizacji swoich potrzeb indywidualnych
- unikaniem okazywania emocji i mówienia o nich;
- nieumiejętnością proszenia o pomoc i chęcią ucieczki, gdy ktoś taką pomoc oferuje;
- problemami z intymnością i bliskimi związkami.
W przypadku zdezorganizowanego stylu przywiązania problemami mogą być:
- niestabilność emocjonalna;
- lęk przed odrzuceniem;
- skłonność do nieprzewidywalnych zachowań;
- trudności z zaufaniem innym.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Styl przywiązania: wzorzec na całe życie?
Wartość odnośnika: Styl-przywi-zania-wzorzec-na-ca-e-ycie--9
Styl przywiązania: wzorzec na całe życie?
To, jaki wzorzec przywiązania do bliskich osób wytworzy się u dziecka, przełoży się na jego późniejsze życie. I w wielu przypadkach jest to zaleta: bezpieczny styl pozwoli mu tworzyć w przyszłości dobre relacje z innymi, postrzegać siebie jako wartościową osobę, a świat jako miejsce, w którym może się czuć pewnie i spokojnie. Takie podstawy trudno jest naruszyć.
Czy to oznacza, że ambiwalentno-lękowy, unikający lub zdezorganizowany styl przywiązania również musi pozostać z człowiekiem na całe życie? Warto zrobić wszystko, by tak się nie stało. I w wielu przypadkach udaje się to osiągnąć.
Budzącym nadzieję przykładem mogą być dzieci z rodzin adopcyjnych. U wielu z nich, w wyniku doświadczeń z rodzicami biologicznymi, wykształcają się pozabezpieczne style przywiązania – w tym zdezorganizowany, wynikający najczęściej z poważnego krzywdzenia dziecka. Nie oznacza to jednak, że wzorzec przywiązania w nowej rodzinie będzie dokładnie taki sam. Dziecko przychodzi tam ze swoimi trudnymi przeżyciami, ale rolą rodziców jest zbudowanie z nim nowej więzi: opartej na bezpieczeństwie, reagowaniu na emocje, otwartości i dostępności. Często rodziny te korzystają ze wsparcia specjalistów psychoedukacji i terapii aby w sposób adekwatny sprostać potrzebom dzieci z zaburzonymi wzorcami przywiązania.
Więź wykształcona z rodzicami w dzieciństwie zawsze jest solidna – zarówno jako podstawa do budowania dobrych relacji, jak i przeszkoda w późniejszym życiu. I zawsze niesie za sobą konsekwencje, w zależności od stylu przywiązania: pozytywne lub negatywne. Bardzo rzadko zdarza się coś, co zachwieje poczuciem bezpieczeństwa i ufnością wobec świata wykształconymi w dzieciństwie – bezpieczny wzorzec przywiązania najczęściej pozostaje z człowiekiem na całe życie. W przypadku stylu ambiwalentno-lękowego, unikającego czy zdezorganizowanego tak być może, ale nie musi.
Zmiana postrzegania siebie i innych wymaga dużej świadomości i pracy, ale jest możliwa. I warto na tej świadomości bazować, by modyfikować swoje przekonania i dostosowywać zachowania.
U dorosłych pomocna może być psychoterapia, odkrywanie własnych przekonań i uprzedzeń wynikających z trudnych doświadczeń. U dzieci zmiana jest możliwa przede wszystkim dzięki pracy z rodzicami – to oni są odpowiedzialni za jakość relacji i to oni muszą w pierwszej kolejności zmienić swoje podejście. Prawdziwie skuteczna terapia, niezależnie od wieku, to codzienny kontakt z akceptującymi, otwartymi na emocje, dającymi poczucie bezpieczeństwa bliskimi. To właśnie dzięki takim relacjom dziecko może wypracować bezpieczny styl przywiązania, a dorosły ma szansę odbudować swoje poczucie wartości i zaufanie do świata.
Bibliografia i literatura temat stylów przywiązania
Możemy polecić kilka pozycji, dzięki którym pogłębisz wiedzę na temat stylów przywiązania i badania im poświęconym. Oto krótka bibliografia:
- Taylor Ch., Zaburzenia przywiązania u dzieci i młodzieży. Poradnik dla terapeutów, opiekunów i pedagogów, GWP, Sopot 2014.
- Dacko, M. (2011). Zaburzenia osobowości a styl przywiązania u osób w bliskich związkach partnerskich. Current Problems of Psychiatry, 12(4), 428-432.
- Gawda B., Czubak K., Style przywiązania a cechy zaburzeń osobowości, Studia Psychologica 11(1), Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2011.
- Iniewicz G., Zaburzenia emocjonalne u dzieci i młodzieży z perspektywy teorii przywiązania, Psychiatria Polska XLII (5), 2008, s. 671–682.
- Krzywicka L. (oprac.), Typ przywiązania i jego konsekwencje dla rozwoju dziecka, materiały z Konferencji „Dziecko z Zespołem Zaburzenia Więzi”, Szczecin, 15 października 2008.
- Liberska, H. Suwalska, D., Styl przywiązania a relacje partnerskie we wczesnej dorosłości, Psychologia Rozwojowa, 16(1), 2011, s. 25-39.
- Raby K. L., Shakiba N., Attachment dimensions and cortisol responses during the strange situation among young children adopted internationally, Attachment & Human Development, 2021, https://earlyexperiences.psych.utah.edu/pubs/ShakibaRaby_2021_Attachment-Dimensions-and-cortisol_HPA.pdf, dostęp z 5.03.2024.
- Poradnia Zdrowia Psychicznego Clue, Zalepa A., Style przywiązania w dzieciństwie i ich wpływ na jakość życia, https://poradniaclue.pl/style-przywiazania-w-dziecinstwie-i-ich-wplyw-na-jakosc-zycia-artykul-mgr-adama-zalepy/, dostęp z 23.02.2024.
- Psychology Today, Brogaard B., Attachment Styles Can’t Change, Can They?, 2015, https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-mysteries-love/201502/attachment-styles-cant-change-can-they, dostęp z 5.03.2024.
